Fransız Slate.fr haber sitesi yazarı Ariane Bonzon 'Söyleşi yaptığım otuz kadar liberal entelektüelden hiçbiri AKP’ye şans tanıdığı için pişman görünmüyor' dedi
Ariane Bonzon / Slate.fr
Çeviri: Hayri Koray
Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı. Kültürel ve toplumsal olarak her şey, agnostik hatta ateist, Batılılaşmış, AB taraftarı “liberal” Türk aydınlarıyla (sağ veya soldakileri), muhafazakâr İslamcıları karşı karşıya getiriyordu. Oysa, iki tarafı yaklaşık on seneliğine birleştiren gayriresmi ittifak, 2003’ten beri iktidardaki
Recep Tayyip Erdoğan ve AKP için hayati ve belirleyici olduğunu kanıtladı.
Bu liberal entelektüeller, az sayıları ve seçimlerde sahip olabilecekleri ağırlığın düşündüreceğinden çok daha büyük bir rol oynadılar. AKP’nin post-İslamcı, liberal, demokrat ve reformcu bir imge inşa etmesini sağladılar. Batılılaşmış orta ve üst sınıfların yanı sıra, Avrupa ve Amerikalı işadamlarını, siyasetçileri, diplomatları ve gazetecileri teskin ederek muhafazakâr Müslümanları meşrulaştırdılar.
Mayıs-Haziran 2013 gösterilerinin şiddetle bastırılışı ve ardından gelen son zamanlardaki yolsuzluk meseleleri ve bunları devletin üst kademelerinde hasıraltı etme isteği, zaten son zamanlarda su alsa da bir avuç alt edilmezin hâlâ sıkı sıkıya tutunduğu bu ortaklığı muhakkak sekteye uğrattı.
Peki, bu liberaller, İslamcı muhafazakâr iktidarın yoldan sapışlarını eleştirmekte neden geciktiler? Ve sonuç itibariyle, sol kesimden bazı entelektüellerin 1950-60’larda Sovyet rejimi nezdinde oldukları gibi, AKP ve Erdoğan’ın “faydalı aptalları” (idiots utiles) olmadılar mı?
'Köylülere” karşı duyulan suçluluk'
AKP, 2002 sonunda iktidara geldiğinde, bir açılım havası vardı. Bunun öncesinde senelerdir istikrarsız koalisyon hükümetleri el değiştiriyordu. Oyların “yalnızca” % 34’üyle Mecliste elde edilen mutlak çoğunlukla hegemonyasını kurmaya başlayan AKP’nin kendisi de bizatihi merkez sağdan, sağın aşırı-milliyetçilerine kadar uzanan bir koalisyondu.
AKP’yi önceleyen ekonomi bakanı Kemal Derviş, 2001 krizinden çıkmak için derinlemesine maliye ve banka reformları başlatmıştı. AKP hükümeti bunlara devam etti ve Recep Tayyip Erdoğan, Türkiye’yi Avrupa Birliği’ne sokmak istediğini söylerken ikna edici gözüküyordu, teskin ettiği işadamları birliği TÜSİAD da oyunu oynadı. Ayrıca, çok sayıda liberal, AKP’nin Kürtlerle varılacak barış mutabakatına dair bir umut olabileceğini söylemekteydi.
Harvard’da ders veren ekonomist
Dani Rodrik, “çoğumuzun umduğu, Erdoğan ve AKP’nin hakiki bir demokratik güç haline gelmesiydi —mutlaka muhafazakâr kalıp, İslam’dan nasibini almış olmaya devam edecekti, ama yine de açılımcı ve demokratik bir güç bekliyorduk”, diyor.
Öte yandan, Batılılaşmış sol elit kendini —İstanbul’un şık semtlerinde, hükümete gelen Anadolulular için kullanılan tabirle— bu “köylüler” karşısında suçlu hissediyordu. Başbakanın aralarından çıktığı muhazakârlar nezdinde Batılılaşmış elitlerin vicdanı rahatsızdı. Zira, laik ve askeri düzenin demir yumruğu altında bu dindar ve mütevazı kesimlerin türbanlı kızlarıyla alay edilmiş ve bu kesimler birçok dini özgürlükten mahrum bırakılmışlardı.
Siyaset bilimci ve eski UNESCO bürokratı
Ali Kazancıgil, “AKP, nüfusun modernleşmeden dışlanmış ve hor görülmüş çoğunluğunu temsil ediyordu. Onlara bir şans verilmesi gerektiğini düşündük. Ayrıcalıklı ve Batılılaşmış bir çevreden geliyorum, fakat bir Sartre’cı olarak kendi sınıfıma ihaneti meşru buldum. Böylece AKP’yi destekledim”, diyor.
Paris-XIII Üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler bölümü öğretim üyesi
Alican Tayla, “bu entelektüeller arasındaki yaygın bir fikre göre AKP’nin iktidara gelişi, ‘gerçek’ halkın rövanşıydı ve dönüşüm de ancak gerçek halktan gelebilirdi”, diye özetliyor.
Bu bakış açısı, ordu tarafından aleyhinde 2000’den beri birçok dava açılan yayıncı
Erol Özkoray’ı bir saniye olsun etkilememişti. Seçimlerden hemen bir ay sonra, 11 Aralık 2002’de, Libération gazetesinin sütunlarında AKP’nin zaferini bir “karşı-devrim” olarak nitelendiriyordu. “Bazı meslektaşlar ve arkadaşlarımın çoğu bana karşı burunlarından soluyorlardı. Akademisyen bir arkadaşımsa bana şöyle haykırmıştı: ‘Nasıl böyle bir şey yazabildin, onlara en azından ufak bir şans veremez miydin?’. Bundan sonra da benimle bir daha hiç konuşmadı”, diye hatırlıyor bugün.
Ortak düşman, ordu
Özellikle, liberal entelektüellerin İslamcılarla ortak bir düşmanları vardı: Ordu. İslamcılar gibi, solcu öğrenci ve militan olan bazıları da, 1980 askeri darbesi sonrasında tutuklanmış, işkence görmüş ve hapse atılmıştı.
2007’de Genelkurmay hâlâ kudretliydi, güvenlikçi ve laik düzenle birlikte Recep Tayyip Erdoğan’ı sarsma, istikrarsızlaştırma girişiminde bulunmuştu. Ama, kazanan AKP oldu: Kuvvetlenen çoğunluğuyla (2007’de oyların yaklaşık % 47’sini toplayarak) ikinci bir hükümet dönemine hak kazanıp, Avrupa Birliği’nin de desteğini alarak, askeri vesayet rejimine karşı Ergenekon operasyonunu başlattı.
Bundan böyle, liberal entelektüeller yekvücut halinde, onlarca subaya karşı yürütülen tutuklama ve kovuşturmaları destekleyeceklerdi. Sürecin ilerleyiş ve yürütülüş biçimiyle ilgili de çok ince eleyip sık dokumayacaklardı. Strazburg Üniversitesi doçenti
Samim Akgönül, 2009’da, merkez sol gazetesi Radikal’de, Ergenekon’un, hakiki darbe girişimlerine karşın, muhaliflerin tasfiyesine yönelik bir operasyon olduğunu yazsa da, soruşturmadaki çok sayıda usulsüzlük ve belgelerde yapılan tahrifata dair yazılan makaleler son derece enderdi.
Polisin bu manipülasyonlarından kendisine söz ettiğim bir entelektüel ise konuşmamızı orada durdurarak, elde ettiğim bilgileri sesi yankılanırcasına “Bullshit” [İng. argo “saçmalık”, ç.n.] diye nitelemişti (ki bu bilgiler artık teyit edilmiş durumda). Başka bir defa ise, gazeteci
Mehmet Altan şüphelerime şöyle cevap vermişti:
“Seni temin ederim ki hiçbir şüphe yok, bir darbe girişimi oldu ve önemli olan da bu”.
Dani Rodrik, bu entelektüellerden bazılarıyla Balyoz operasyonunun başında irtibata geçtiğini belirtiyor, ki o da Ergenekon çerçevesinde yürütülen tasfiyelerden biriydi ve birçok başkasının yanı sıra, Rodrik’in kayınpederi general
Çetin Doğan’ı da hedefliyordu:
“Çetin Doğan, ya da diğer sanıklarla ilgili onlardan anlayış beklemiyordum. Sadece davada tam olarak neyin tecelli ettiğini görmelerini istiyordum. Fakat hiçbiri oralı olmadı. Sanki onlara başka bir ülkeden bahsediyordum, Türkiye’den değil.
Onlar için hiçbir şeyin önemi yoktu, ne sürecin nasıl temelinden saptırıldığının, ne de uydurma kanıtların aşırılığının. Hiçbir şey, tüm bu adamların suçlu olduğuna ve davaların iyi bir şey olduğuna dair fikirlerini değiştiremezdi”.
Hedef, yöntemleri de mübah kılıyordu. Yüzlerce asker böylece hapse atıldı, askeri hiyerarşinin başı kesildi ve ordu kışlalarına geri gönderildi.
Liberal entelektüellerin, 2007’den itibaren bu davalardaki hükümler kadar, yürütülüş biçimlerine de önem vermeleri gerekmez miydi? Bu çarpık bacaklı hukuki sürecin siyasi sonuçlarını azımsamış olmadılar mı?
Şayet bugün Recep Tayyip Erdoğan ve çevresi, kendi haklarındaki yolsuzluk soruşturmalarına köstek vurmak üzere bu kadar rahatça müdahalede bulunabiliyorsa, bu belki de Türkiye’de AKP’nin iktidara gelişinden önce de adaletin siyasi iktidar tarafından her zaman manipüle edilmiş oluşundan kaynaklanmaktadır, fakat bu aynı zamanda askerlere karşı açılan davalar kapsamında liberal entelektüeller yeterince eleştirel davranmadığı için de mümkün olabildi. Güney Afrika, Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu [Truth and Reconciliation Comission] ile hakkaniyetli bir adalet sisteminin geçiş dönemlerindeki önemini göstermişti.
Neo-tarikat Gülen cemaati köprüsü
Fakat bu sessizlik, kaynağını başka yerden alıyor. Bu davalar süresince, Erdoğan’ın son zamanlarda sorgulamaya başladığı güçlü bir toplumsal ve dini hareket olan neo-tarikat Gülen cemaatine yakın adamlar, Başbakanla yapılan uzlaşma çerçevesinde, büyük ölçüde polis ve adalet teşkilatında ipleri ellerinde bulunduruyorlardı.
Oysa, liberal entelektüellerin büyük kısmı bu hareketle sıkı temas halindeydi, ya onun basınında yazıyor, ya da onun televizyon kanallarında boy gösteriyorlardı. Bunun yanı sıra, Gülen’in neo-tarikatıyla bağlantılı olsa da belli bir özerkliğe sahip Abant platformunun Türkiye’de ve yurtdışında düzenlendiği tartışma ve seyahatlere katıldıkları da oluyordu.
Gülen hareketinin “yol arkadaşları” liberal entelektüeller, “Türk demokrasisini ilerletmek” umuduyla burada bir kürsü ve birçok tabu konu (laiklik, Ermeni Soykırımı, dini özgürlükler, vs.) hakkında tartışabilecekleri bir mekân buluyorlardı. Cemaate üye olmadan, onun tarafından ileri sürülüyor ve böylece yurtdışında, ya da Türkiye’de bugüne dek ulaşamadıkları halk kesimleri nezdinde belli bir tanınırlık elde ediyorlardı. Bu neo-tarikat, forum ve toplantı organizasyonlarında tek değil, fakat mali olanakları, uluslararası şebekesi ve tabanındaki sadık taraftarlarıyla ayırt ediliyor.
Bu entelektüeller, en azından işin başında, Gülen hareketi sayesinde Recep Tayyip Erdoğan’ın yakın çevresiyle temas kurmanın peşindeydi. “İki taraf da bu işten kazançlı çıkıyordu”, diyor ekonomist Eser Karakaş, “Cemaat beni kullandı ve ben de onu kullandım. Biz liberaller Abant platformunu Türkiye’yi demokratikleştirmek için kullandık”. Ve liberaller de ara sıra Türk ve İslamcı galaksinin, en azından işin başında, fikir, kavram ve programlarını ifade edişine yardımcı oldular ve böylece kodlarını ve dillerini iyi bildikleri Batı çevreleri tarafından da benimsenmelerini sağladılar.
Bazı entelektüellerse neo-tarikat ile çalışmayı reddetti, fakat büyük kısmı kabul etmişti. Gülen hareketenin çok sayıdaki ve genellikle ilerici eylem ve inisiyatifine katılımlarıyla, bu hareketin odağı haline geldiği suçlamalar arasında sıkıntıya düştüler, mesela gazeteci
Ahmet Şık ve
Nedim Şener’in hareketin gizli olduğu varsayılan icraatını ifşa ettikleri gerekçesiyle tutuklanıp hapse atıldıklarında olduğu gibi.
Son olarak, bu entelektüellerin önemli bir kısmı ekonomist (
Eser Karakaş,
Cengiz Aktar,
Ahmet İnsel gibi) ve dolayısıyla AKP ile birlikte büyümenin kapıda oluşuyla yabancı yatırımların katlanarak artışını çok iyi karşılamışlardı. Muhafazakâr ve girişimci yeni Müslüman burjuvazisinin yükselişinde ise ülkenin demokratikleşmesi için önemli bir fırsat görüyorlardı.
2010 referandumunun parçalanmaları
Sonunda 2010 Anayasa referandumuyla liberal entelektüeller aralarında parçalanmaya başlayacaklardı. Seçmenler bir dizi Anayasa değişikliği hakkında blok halinde oy kullanmaya çağırılmıştı; bu değişikliklerden bazıları olumluydu, 1980 askeri darbesinin sorumlularının yargılanma yolunun açılması veya yargının bürokrasi ve diğer tüm resmi makamlardan bağımsızlığı gibi; öte yandan bazılarıysa daha tartışmalıydı, zira siyasi çoğunluk bazı yargı atamaları üzerinde vesayet elde ediyordu.
İki taraf karşı karşıya geliyordu. Bir yanda, çekimserliği savunanlar, bu anayasal değişiklikleri yetersiz buluyor ve Başbakana bir zafer sunmak istemiyorlardı, zira otoriter eğilimleri gittikçe barizleşmekteydi. Öbür tarafta ise, Murat Belge, Baskın Oran ya da Ahmet İnsel gibi “Yetmez ama evet” oyu çağrısında bulunanlar vardı. Bu konudaki tartışmalar bazen yumruk dövüşüne kadar gidiyordu. Bazı arkadaşlar artık birbirleriyle konuşmaz olmuştu.
Alican Tayla, bazı liberal entelektüelleri “entelektüel dürüstlükten uzak” olmakla suçluyordu: “Evet oyu kullanma çağrısı yaptıktan bir ay sonra, hükümet tarafından Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun (HSYK) üyeleri değiştirilince ortalığı ateşe verdiler. Oysa, Erdoğan zaten bu açık çeki elde etmek için referandumu düzenlemişti, bunu da herkes biliyordu!”.
“Aşırı derecede eleştirildik, özellikle de ‘solcular’ tarafından”, diye açıklıyor sosyolog Ferhat Kentel ve ekliyor, « bize kukla muamelesi yaptılar, bizi AKP’ye satılmış olmakla itham ettiler. ‘Evet’ oyu kullandım, çünkü ilerleme vesilelerinin değerlendirilmesini savunuyorum ».
Referandumdan % 77’nin üzerinde bir katılımla, % 58 oranında evet sonucu çıktı,. “Sonuç itibariyle bu oylama pek bir işe yaramadı: Hâlâ hakikaten yeni bir Anayasa bekliyoruz”, diye saptıyor Galatasaray Üniversitesi’nden hukukçu
Özgür Mumcu.
Hepsi göstericileri desteklemiyor
Mayıs ve Haziran 2013’te, 2 milyondan fazla gösterici, hükümetin bilhassa kadınların ve gençlerin özel hayatlarına müdahalesine ve otoriter sapmalarına karşı sokağa indi. Bu gösteriler şiddetle bastırıldı, ardında birçok ölü ve binlerce yaralı bırakarak.
Bu liberal entelektüellerin hepsi değil ama büyük kısmı, protesto hareketinin yanında yer aldı ve Samim Akgönül, Cengiz Aktar, Ahmet İnsel, hatta
Ragıp Zarakolu gibileri “Gezi Komünü’nde” gözüktüler. Başkalarıysa daha sessizdi.
Ferhat Kentel, bugün hâlâ AKP’yi destekliyor. Ekim 2013’te, Dışişleri Bakanı
Ahmet Davutoğlu’nun kurduğu Şehir Üniversitesi’ndeki bürosunda yaptığımız görüşmede “benim gözümde, AKP ülkeyi devrime götüren toplumsal güçleri temsil ediyor ve artık türbandan, Ermeni Soykırımı’ndan ya da Kürtlerden bahsettiğim için sokakta suikaste uğramaktan korkmuyorum”, diye açıklıyordu. “Bu, Erdoğan’ın tavır ve davranışlarının demokrasiye vahim zararlar verdiğini düşünmemi engellemiyor, her ne kadar bunlar büyük ölçüde sandık hesaplarından ibaret olsa da”.
Karşılaştırma maksadıyla Fransız Devrimi’nde Robespierre taraftarlarının tasfiyesi örneğine başvurarak, şunu belirtiyor:
“AKP’nin devrimi son buldu, AKP’nin İslamcıları şu an Thermidor’larını yaşıyorlar”.
Söyleşi yaptığım otuz kadar liberal entelektüelden hiçbiri AKP’ye şans tanıdığı için pişman görünmüyor. Diğer tarafı, yani baştan beri AKP’yi ülkeyi gizlice İslamcılaştırma amacı gütmekle itham eden “laikçi Kemalistleri” rahatlatacak bir şey söylemek söz konusu değil hiç şüphesiz.
2008’de Ermeni Soykırımı’nın tanınmasını savunduğu için para cezası alan ve Kürtler için daha fazla adem-i merkeziyetçilik ve özerklik istediği için 2011’den 2012’ye hapis yatan Ragıp Zarakolu, “AKP ve Erdoğan değişti, ben değil”, diye açıklıyor. Samim Akgönül’se, “AKP’nin sistemi dönüştüreceğini zannediyorduk, fakat aynı sistemin araçlarını kendisi üstlendi ve ideolojik aygıtını tekeline aldı”, diye hayıflanıyor.
Siyaset bilimci
Halil Karaveli aynı fikirde değil. Ona göre, “sistemden” bahsederek, yani devlet aygıtının sürekliliğini öne sürerek, liberaller kendi sorumluluklarını kabul etmiyorlar: “Şayet liberal entelijansiya, laik muhalefete karşı tavizsiz tavra destek vermek yerine ideolojik arabulucu rolünü oynasaydı, AKP’nin reformcu ve ılımlı çizgisini devam ettirmesi imkânsız değildi”, diye yazıyordu 2008’de.
Fazla kaçan bir eleştiri sonrası AKP yanlısı gazetelerden atılan veya kendilerine otosansür uygulayan liberaller, Recep Tayyip Erdoğan’ın zamanının dolduğunu anladılar. Türkiye Başbakanı, iki tarafa da ait olmayan ve bazen kendi yandaşlarını sinirlendiren bu İstanbullu entelektüellerle artık uğraşmak istiyor gibi görünmüyor.
Nisan 2013’te, AKP’nin İstanbul il başkanı
Aziz Babuşçu, “önümüzdeki seneler, şu ana dek bizimle birlikte yürümüş bulunan liberallerin isteklerine tekabül etmeyecek. Bundan böyle düşmanlarımızın ortakları olacaklar, zira inşa edeceğimiz Türkiye, onların kabul edebileceği bir gelecekle örtüşmüyor”, diye sakince beyan etmişti.
Bu kutuplaşma mantığı, liberallerde acı bir tat bırakıyor, çünkü AKP’nin zıttında yer alan Kemalist kampta da yerleri yok. Kuşkusuz bu yüzden de hiçbiri Erdoğan’ın partisini tutarak yanıldığını veya “faydalı bir aptal” olduğunu kabul etmiyor. “Bu bir tür ehvenü-ş-şer idi”, diyor birçoğu. “AKP, Türkiye’nin askeri vesayetten kurtulması için zorunlu bir geçişti
kaynak:
http://m.t24.com.tr/haber/turkiyede-liberal-entelektueller-islamcilarin-faydali-aptallarini-mi-oynadilar/247993
